Opa Sipke

Fries en de Friezen.

Aan de VU, waar mijn grootvader theologie studeerde bij Abraham Kuyper, leerde hij dat ieder volk het recht had het evangelie in zijn eigen taal te horen (Handelingen 2:11). Dus gold dat ook voor de Friezen. Zo werd hij een fel voorvechter voor het gebruik van het Fries in het onderwijs en in de kerk. Samen met Dr. G A Wumkes heeft hij gewerkt aan vertaling van de bijbel naar het Fries. Verder was hij de oprichter van het “Kristlik Frysk Selskip”, dat in 2008 zijn honderd jarig bestaan vierde. Hij was voor het vrouwenkiesrecht en voor de vakbeweging. Kortom dingen waar de heersende elite moeite mee had. En toen hij ook nog in het Fries zou gaan preken, was voor de kerkeraad van Anjum de maat vol. Toen hij zich beroepbaar stelde was er geen enkele Friese gemeente die hem wilde beroepen.

Verbannen uit Friesland.

De kerkeraad van Anjum was van mening dat Fries de taal van de arbeiders was. Dat kon onmogelijk de taal van God zijn. Pake had uiteindelijk geen andere keus dan een beroep buiten Friesland te accepteren. Zo werd hij predikant te Zevenhoven en later in Doetinchem. Wat hij zich als levensdoel gesteld had, werd zijn levenstragiek.

Verbannen ??

Nou ja, ze hebben Pake niet over de grens gezet bij Wolvega. Maar als ik lees hoe Wumkes in 1927 beschrijft hoe het gegaan is, dan denk ik "verbannen". In het voorwoord van "Ta in tinkstien" schrijft Wumkes (vertaald uit het Fries) over: "De man die zich balling voelde". Lees hier wat Pake zelf aan zijn vriend G.Kamerling schreef. Verbannen klinkt verwijtend, maar ik verwijt de Friese kerken niets. Men moet het in de context van die tijd bekijken. Pake was met zijn denken z'n tijd ver vooruit.
Koen Zondag beschijft dat heel mooi in in paar krantenartikelen. Zie de links verderop.

Zevenhoven.

Pake was van 1916 tot 1918 dominee in Zevenhoven.
Wil je meer informatie, klik dan hier.

Doetinchem.

Pake was van 1918 tot 1924 dominee in Doetinchem.
Wil je meer informatie, klik dan hier.

Heeg.

Wumkes beschrijft in het voorwoord van “Ta in tinkstien” een anekdote over een oude vrouw in Heeg die op zondag bezig was een Fries stuk te lezen. Toen de buurvrouw binnenkwam zei deze: “O Jantsje, lees jij Fries op zondag, komt dat wel goed?”. Dit om te illustreren dat godsdienst en de Friese taal in die tijd mijlen ver bij elkaar vandaan lagen. Mensen die bijna 24 uur per dag Fries dachten en spraken, deden hun gebed in het Nederlands.
Wumkes haalt Heeg nog een keer aan. Namelijk als hij mensen noemt die Pake steunden. Eén daarvan was D J de Witte, huisarts te Heeg. En daar kom ik nu achter; bijna veertig jaar nadat wij de praktijk van Doede Ferwerda overnamen, die hem vijfentwintig jaar daarvoor had overgenomen van de Witte.

Loënga.

Pake ligt naast Beppe begraven op het kerkhof van Loënga, Pake zijn geboorteplaats.
Opmerkelijk is ook dat mijn andere grootouders op nog geen twee kilometer afstand daarvandaan begraven liggen in Sneek.

Opa Hessel Dethmers en Pake Sipke hadden meer met elkaar te maken tot mijn verrassing. Dit blijkt uit de krantenknipsels die ik van neef Jan Sije kreeg.
Opa Hessel Dethmers, ook gereformeerd predikant, heeft Pake Sipke in 1901 In Anjum in het ambt bevestigd. Zie bij de krantenknipsels pagina 52 links onder.

Bij de begrafenis van Pake Sipke had Opa Hessel een leidende rol. Zie bij de krantenknipsels op pagina 13 en op pagina 19
Gek dat ik dat in 2012 pas te weten kom. Ik heb mijn ouders er nooit iets over horen zeggen.

In 2021 ontdekte ik pas dat de namen op één steen in Loënga overeen kwamen met namen die in de stamboom van Pake Sipke staan.

De steen was bijna niet meer te lezen. Daarom hebben broer Sipke en ik de steen opgeknapt.

Wijtse Gabes Kooistra en Sijtsche Hanzes Postma zijn de grootouders van onze Pake Sipke.

Een graf van de andere grootouders hebben we nog niet gevonden.

De ouders van Pake en veel familie liggen wel op Loënga.

Zie hier de stamboom van Pake.

Hier zie je het conflict over de spelling van friese namen. Op het bordje naast de steen heb ik de naam verkeerd geschreven. Namen als Wytse en Wytske moesten sinds 1811 volgens de meeste ambtenaren van het nieuwe bevolkingsregister een hollandse spelling hebben. Dus werd het Wijtse en Wijtske. Om verkeerde uitspraak te voorkomen schreven veel ouders hun kinderen in als Wietse en Wietske. Dit verhaal geldt voor talloze andere namen zoals Pyt, Sytse, Sytske, Gryt enz.
In de stamboom staat de naam weer anders gespeld. Deze komen namelijk uit de genealogie database.
In de jaren 80 heeft het de oud-burgemeester van Dokkum veel moeite gekost om zijn naam van Sijbesma in Sybesma te veranderen. Sindsdien is het voor iedereen mogelijk.

Publicaties.

“Ta in tinkstien” is een gedenkboek dat het “Kristlik Frysk Selskip” in 1927 na Pake zijn overlijden heeft uitgegeven. Het bevat de verzamelde geschriften van Pake. Het is samengesteld door dr G A Wumkes, die ook het voorwoord schreef.

Ter gelegenheid van het 100-jarig bestaan van het “Kristlik Frysk Selskip” verscheen er een artikel in het “Nederlands Dagblad” dat je hier kunt vinden.

Op Nieuwjaarsdag 2012 publiceerde Christiaan Hoogendoorn, achterkleinzoon van Pake Sipke een Youtube filmpje, met daarop een op muziek gezette Nederlands vertaling van een gedicht dat Pake Sipke precies 100 jaar daarvoor in het Fries publiceerde. Naar Youtube. Naar de tekst

De originele teksten van alle nieuwjaarsgedichten van 1910 tot en met 1913 zijn hier te vinden.

Een voorbeeld van de verbeten felheid waarmee Pake voor de Friese zaak streed vind je in zijn stuk "Lytse Imperialisten"

In 2019 vond Peter Dillingh (verderop al eens genoemd) een leuke advertentie in de Gereformeerde Kerkbode van Amsterdam. (maart 1919) Ik kreeg hem via mijn nicht Dieuwke de Vries-Huismans.

Prof. J. Waterink, bij ons in de familie Jan Wat genoemd, schreef een necrologie over Pake in het Kerkelijk Jaarboek. Weetje: Jan Wat werd na Pake zijn overlijden als voogd voor de kinderen benoemd. Zo moest het wel goed komen onder de leiding van deze Christen Pedagoog.
Nog een weetje: Pake Sipke en Jan Waterink waren getrouwd met vrouwen die nichtjes van elkaar waren. Zie hie hoe dat zit.

Bij de verhuizing van mijn laatste toen nog levende tante, Lena Huismans-Hiemstra, kwam een schriftje met knipsels boven water, waarin advertenties en artikelen die in de kranten verschenen naar aanleiding van het overlijden en de begrafenis van Pake Sipke. naar de knipsels,

Een goede aktie van mijn broer Sipko op Krúspunt.
Krúspunt is de digitale voortzetting van het werk van het Kristlik Frysk Selskip.

foto

Boven het oorspronkelijke bord en de borden met tijdelijke plakstikkers van Sipko.
Uiteindelijk heeft Sipko de gemeente Súdwest-Fryslân zo ver gekregen dat ze de officiële straatnaam veranderd hebben in "Ds. S. Huismans-leane" en ze in nieuw bord geplaatst hebben.
Met een puntje op de i.

leane

Mijn broer Wim ging in 2013 op onderzoek naar Dokkum, Anjum, Peassens en Moddergat.
Zijn verslag staat hier. Het Dethmers gedeelte vindt je bij "Opa Hessel".

Bij het afscheid van het Kristlik Frysk Selskip en de overgang naar Krúspunt heeft neef Sipke (van Wim) gesproken. De humor en het sarcasme dat daar in zit heeft hij van zijn Pake.
Zijn zus Dieuwke Rosalina heeft een nieuwjaarsgedicht van Pake voorgedragen.
Hier vindt u afscheid van het KFS op Krúspunt.
Hier zijn alle zoekresultaten met de term "huismans" op Krúspunt.

Op 5 januari 2013 stond dit artikel van Koen Zondag in het Friesch Dagblad.
(Koen Zondag is op 12-10-2019 overleden)

En op 1 maart 2014 al weer in stukje van Koen Zondag over Pake zijn graf.
De zelfde tekst uit de krant maar dan beter leesbaar.

In het "Historisch tijdschrift GKN" nr 28 van 2013 heeft Koen Zondag een interessant en uitgebreid artikel geschreven over Pake, het fries en de kerk.

Nog een artikel van Koen Zondag over Pake en de school in Ajum vind je hier

In "De Sneuper", het tijdschrift van de "Historische Vereniging Noordoost-Friesland" verscheen eind 2014 een fantastisch artikel van de hand van Kees Bangma. Het gaat over Pake, die tijdens de mobilisatie van 1914, de friese soldaten in Brabant bezoekt.
Lees het hier.

Een artikel over Tilburg in de Eerste Wereldoorlog in "Brabant Cultureel", waarin Pake ook voorkomt.

De paragraaf over Pake staat vlak boven dit plaatje:

Ga naar het artikel..

Alweer een artikel over Pake tijdens de mobilisatie van 1914. Deze keer in "Geandewei", het kerkblad van de PKN in Fryslân. Het is geschreven door historicus Drs. Peter Dillingh,
eindredacteur van het "Historisch tijdschrift GKN" en beleidsmedewerker van de CDA-Tweede Kamerfractie. Lees het hier

In het mei/juni 2020 nummer van het historisch tijdschrift Fryslân staat een artikel over Pake en Beppe Huismans. Geschreven door Doeke Sijens, bibliothecaris in Groningen.
NB overal waar Banga staat moet je Banda lezen. Lees het hier

Een foto uit Anjum in het Friesch dagblad waar Pake toevallig op staat. Kijk hier

Op 14 dec 2022 stond er in het Friesch Dagblad een twee pagina's groot intervieuw met Sipke Huismans over het gebruik van de friese taal in de kerk. Lees het hier

Anjum.

Links op de rand van onderstaande foto een stukje van de Gereformeerde pastorie van Anjum. Mijn vader zijn geboortehuis.(?) Rechts de kerktoren.

Later is op de zelfde plaats een nieuwe pastorie gebouwd. Pheiferbuorren 4.
Het bouwjaar weten we nog niet, dus blijft de vraag:
"In welke pastorie woonden Pake en Beppe?"
Volgens de huidige bewoners is de pastorie in 1905 gebouwd.
Onderaan twee foto's van de nieuwe pastorie: één van buiten en één van binnen.

De trouwfoto van Dieuwke Rosalina Banda en Sipke Huismans

Pake Sipke in het Eudokia ziekenhuis Rotterdam

In zijn laatste levensjaar is Pake Sipke een poos opgenomen geweest in het Eudokia ziekenhuis in Rotterdam. Hij schreef daar vele brieven en briefkaarten naar zijn familie.
In die brieven beschreef hij dat de röntgenfoto's van de wervelkolom verbetering te zien gaven, maar dat hij nog bloedarmoede had en de eiwitten in de urine niet wilden dalen.
Bij de medici onder ons ging meteen een lichtje branden. Dat kon wel eens het Bence Jones eiwit zijn. Het eiwit dat je vindt bij de ziekte van Kahler (Multipel Myeloom).

Ben je geïnteresseerd in de brieven, lees ze hier

Wil je meer weten over het Eudokia ziekenhuis, lees het hier op Wikipedia.